Historia
W 1993 roku Wojewódzki Szpital Neuropsychiatryczny im. Oskara Bielawskiego w Kościanie obchodził jubileusz swojego istnienia. W tym właśnie roku minęło sto lat od kiedy istniejący wcześniej Prowincjonalny Dom Poprawczy zmieniono na Prowincjonalny Zakład dla Obłąkanych i Idiotów, który był drugą tego rodzaju placówką na terenie ówczesnego Wielkiego Księstwa Poznańskiego.
Również sam dom poprawczy nie rozpoczął bogatej historii tego miejsca, gdyż już w 1456 roku założono tutaj klasztor Bernardynów, którego zabudowania zostały w większości wyburzone po zlikwidowaniu go przez Prusaków. Do dzisiaj jednak można podziwiać okazałe poklasztorne pozostałości zaadaptowane do potrzeb szpitala. Godna uwagi jest kaplica, będąca pozostałością prezbiterium kościoła, w której obecnie co niedzielę odprawiane są msze.
W początkowym okresie istnienia zakładu umieszczano w nim w zasadzie jedynie przewlekle chorych, wymagających opieki i nadzoru. Sytuacja ta uległa zmianie po kilku latach, kiedy dokonano rozbudowy, co pozwoliło przyjmować także pacjentów w ostrym okresie choroby, a także małoletnich dotkniętych niedorozwojem umysłowym i chorych na padaczkę.
Po kilku latach zaistniała potrzeba dalszej rozbudowy, co pozwoliło zapewnić opiekę młodocianym z niedorozwojem umysłowym z terenu całej prowincji poznańskiej. Dla tej grupy chorych przeznaczono łącznie 228 łóżek.
W tym czasie zakładem kierował dyrektor - lekarz. Zatrudniano również trzech lekarzy na dożywotnich umowach o pracę i jednego asystenta. Ogółem zatrudniano 146 osób, z których prawie wszyscy mieszkali na terenie zakładu. Istniało też szpitalne gospodarstwo rolne na terenie Czarkowa (82 ha), gdzie zatrudniono 20 chorych pod opieką dwóch pielęgniarzy.
Od 1901 roku zakład mógł już pomieścić 700 chorych psychicznie oraz 200 umysłowo niedorozwiniętych. Roczne utrzymanie jednego chorego kosztowało 380,39 marek.
W istniejącej na terenie zakładu szkole młodzi ludzie uczyli się 16-26 godzin miesięcznie. Zajęcia obejmowały: czytanie, pisanie, rachunki, historię, geografię, religię, śpiew, gimnastykę, gry ruchowe oraz roboty ręczne.
Pierwszy dyrektorem kościańskiego szpitala był dr Alfred Dluhosch. W 1911 roku nowym został Ludwik Scholz. Kolejnym dyrektorem, który swoja funkcję sprawował w latach 1913-1920 był dr med. Carl von Blomberg.
Po odzyskaniu niepodległości, w 1919 roku przemianowano zakład na Krajowy Zakład Psychiatryczny w Kościanie, jednak w tym czasie przebywało tu jedynie 110 chorych.
Budynek główny w latach 20. XX w. |
Po dr Blombergu kierownictwo objął w 1920 roku dr Christoph - Niemiec, władający językiem polskim. W tym czasie władze samorządowe zastanawiały się nad likwidacja zakładu. W tej sytuacji, w okresie powstań śląskich powstał tu szpital wojskowy dla Górnoślązaków pod komendą dr Józefa Dirbacha.
W 1924 roku odstąpiono od zamiaru likwidacji i tego samego roku, na podstawie porozumienia pomiędzy Starostwem Krajowym w Poznaniu a władzami samorządowymi we Lwowie, wyrażono zgodę na przyjmowanie chorych z przepełnionych zakładów psychiatrycznych Małopolski. Dzięki temu liczba chorych wzrosła do 450.
W 1928 roku zakład został zelektryfikowany (wcześniej używano lamp naftowych) przy pomocy własnej elektrowni.
24 X 1929 roku dyrekturę kościańskiego zakładu psychiatrycznego objął dr Oskar Bielawski - obecny patron szpitala, mając 38 lat. Zlikwidował 40 separatek, w których w złych warunkach izolowano chorych niespokojnych i agresywnych. Akcja ta skończyła się sporym sukcesem. Wprowadził w Kościanie tzw. system otwartych drzwi, stając się tym samym pionierem przekształcania zakładów zamkniętych na instytucje o charakterze sanatoryjnym. Usunął wysokie mury i zlikwidował kraty w oknach. Surowo napiętnował stosowanie kaftanów bezpieczeństwa. Twierdził, że: "Im gorzej śpi lekarz, tym lepiej ma chory."
W 1931 roku zaczęto w Kościanie organizować część sanatoryjną. Ponadto w czasie dziesięcioletniej, międzywojennej dyrektury dr Bielawski zorganizował ( w 1935 roku) drukarnię na terenie szpitala i rozpoczął wydawanie "Nowin Psychiatrycznych" oraz założył czasopismo naukowe "Higiena Psychiczna".
W latach trzydziestych w ramach terapii stosowano: malarię, kąpiele prolongowane, insulinę, wstrząsy kardiazolowe, elektrowstrząsy, narkozę ewipanowo-somnifenową, hydroterapię metodą Żniniewicza. W Kościanie wprowadzono również system terapii rodzinnej, korzystano z boiska piłkarskiego, warsztatów rzemieślniczych (pracoterapia), sali gimnastycznej oraz teatralnej. Szpital dysponował także rozbudowanym zakładem fizykoterapii.
Prężna działalność doprowadziła w 1934 roku szpital, leczący już średnio 750 chorych jednocześnie, do pełnej ekonomicznej samowystarczalności. W tym też roku odbył się I Wszechsłowiański Zjazd Neurologów i Psychiatrów, którego część obrad miała miejsce w Kościanie. Z tej okazji dyrektor Bielawski zorganizował pierwszą Wszechpolską Wystawę Higieny Psychicznej.
W sierpniu 1939 roku zagrożenie wojenne spowodowało, iż część chorych wypisała się do domu. Zmniejszyło to liczbę pacjentów do około 200. Zmobilizowano część personelu, a sam dr Bielawski powołany został do służby wojskowej jako lekarz Batalionu Obrony Narodowej "Kościan".
1 września 1939 roku, pozostający na miejscu dr Berezowski kazał otworzyć drzwi i wypuścić część pacjentów. Z tej okazji skorzystało 76 osób. Hitlerowcy zajęli Kościan 7 września. Na terenie zakładu zorganizowany został niemiecki szpital polowy. W październiku zakład nosił już nazwę " Landesheilanstalt Kosten". W tym czasie duży wpływ na losy szpitala miały decyzje Josepha Kaplana - szefa placówki tajnej policji w Kościanie. On decydował o obsadzie kadrowej i sposobie traktowania pacjentów. Zbawienny dla tych ostatnich okazał się fakt zatrudnienia polskiej lekarki dr Ireny Ciszakowej, która znakomicie wpisała się w pamięć ludności. Bardzo złe warunki, które zapanowały od pierwszych dni okupacji niemieckiej spowodowały znaczy wzrost umieralności pacjentów. W okresie od 7 września do 1939 roku do stycznia 1940 zmarło 67 pacjentów. Rozpoczęto eksterminację chorych. Między 15 a 22 stycznia 1940 roku, do lasu pod pobliskie Jarogniewice wywieziono samochodami 534 chorych odurzonych zastrzykami z morfiny ze skopolaminą. Gazowano ich w samochodowych komorach i grzebano w zbiorowych mogiłach. Ostatnio znalezione dokumenty wskazują, że od 9 lutego do połowy marca 1940 roku skierowano z terenu Rzeszy do Kościana 2750 chorych Niemców i Żydów, by dokonać na nich zagłady w identyczny sposób. Niemcy starali się jednocześni usuwać ślady zbrodni, usypując między innymi fikcyjne mogiły, wskazywane później rodzinom jako miejsce pochówku chorych, zmarłych jakoby z przyczyn naturalnych.
W 1940 roku podjęto też decyzję o zakwaterowaniu w wydzielonych ze szpitala budynkach 400 żołnierzy niemieckich oraz stworzono niemiecką podoficerską szkołę piechoty.
Po odzyskaniu niepodległości trzeba było zacząć odbudowę, gdyż cały szpital był splądrowany i zdewastowany. Dzięki zdecydowanej i pełnej poświęcenia postawie dr Bielawskiego i reszty personelu, już 2 kwietnia 1945 roku można było otworzyć pierwszy oddział.
Po przemyśleniach, na które dr Bielawski miał czas podczas uwięzienia w oflagu, postanowił przystąpić do reformy kościańskiej psychiatrii. Wyremontowano i zaadaptowano poniemiecki pałac w pobliskim Wonieściu, gdzie otwarto zakład leczenia nerwic. Kolejnym ogniwem było otwarcie w 1948 roku w Spławiu pierwszego sanatorium dla dzieci ze schorzeniami nerwicowymi, wadami wymowy oraz charakteru. 1 września 1949 roku, ze względu na charakter placówki kościański zakład otrzymał nazwę: Państwowe Sanatorium dla Nerwowo Chorych.
W 1950 roku otwarto oddział odwykowy dla alkoholików w Siekowie, a w 1954 oddział dla chłopców w Mościszkach i w 1955 oddział dla dziewcząt w Cichowie. W międzyczasie doprowadzono również do utworzenia i otwarcia w 1953 roku Szkoły Pielęgniarstwa Neuropsychiatrycznego.
1 kwietnia 1957 roku na skutek szykan miejscowego aparatu partyjnego, spowodowanych nieugiętą i samodzielną postawą doktora Bielawskiego, wręczono mu wypowiedzenie umowy o pracę.
Od 1957 roku obowiązki dyrektora kościańskiego szpitala sprawowała dr Krystyna Kuczewska. Stworzyła w Sanatorium oddział rehabilitacyjny dla schorzeń kręgosłupa i dwa oddziały dla terapii largactilem. Oddział rehabilitacyjny otrzymał również basen kąpielowy i salę gimnastyczną.
W 1960 roku Sanatorium posiadało 745 łóżek, a w ciągu tego roku leczyło się tutaj łącznie 4004 pacjentów. Sześć lat później było już 900 łóżek. W charakterze konsultantów zatrudniano wielu wybitnych lekarzy - profesorów z Akademii Medycznej w Poznaniu. Kadra placówki brała aktywny udział w życiu naukowym. Goszczono wiele osobistości ze świata.
W 1970 roku zmieniono nazwę Sanatorium na Wojewódzki Szpital dla Nerwowo i Psychicznie Chorych w Kościanie. Zmienił się profil leczonych pacjentów na korzyść chorych psychicznie. Leczono chorych z całego terenu kraju, nie wprowadzono subrejonizacji.
W 1974 roku w związku z chorobą ze stanowiska dyrektora szpitala odeszła dr Kuczewska. Jej obowiązki przejął od 1975 roku dr Maksymilian Talar, wyłoniony na drodze konkursu. W 1990 roku na stanowisko dyrektora zotał powołany dr Marian Zalejski i funkcję tę pełni nadal, przeprowadzając restrukturyzację i dostosowanie zgodnie z wymogami reformy służby zdrowia.
Mimo zmiany podziału administracyjnego kraju w 1975 roku, na skutek których szpital znalazł się na terytorium Województwa Leszczyńskiego, nie zmieniono obszaru jego działania. Był nadal zobowiązany do świadczenia usług dla mieszkańców całego Województwa Leszczyńskiego i częściowo województw Poznańskiego i Kaliskiego. Szpital dysponował wówczas 900 łóżkami etatowymi. Działalność w zakresie usług neurologicznych ograniczona została do terenu Województwa Leszczyńskiego.
W 1989 roku rozpoczął swą działalność Oddział odwykowy w podkościańskim Czarkowie, natomiast w 1986 roku zamknięto jedyny w Wielkopolsce oddział leczenia nerwic dziecięcych w Cichowie.
Wojewódzki Szpital dla Nerwowo i Psychicznie Chorych w Kościanie był na mocy pozytywnej opinii Instytutu Neurologii i Psychiatrii jednostką uprawnioną do prowadzenia specjalizacji w dziedzinie psychiatrii, neurologii i rehabilitacji. Działała przy nim także Przychodnia Zdrowia Psychicznego, zatrudniająca specjalistów psychiatrów, neurologów oraz psychologów.
Podczas swojej długiej i bogatej historii w działalności kościańskiego szpitala zachodziło wiele przemian, czasami burzliwych, jednak zawsze swoje statutowe zadania wykonywał na wysokim, profesjonalnym poziomie, głównie dzięki rzetelności i oddaniu zatrudnionych w nim pracowników.
W opracowaniu wykorzystano tekst książki pod redakcją dr Henryka Florkowskiego: "Sto lat kościańskiej psychiatrii 1893 - 1993."
Z historii najnowszej
Obecną nazwę - Wojewódzki Szpital Neuropsychiatryczny im. Oskara Bielawskiego w Kościanie - nadano naszej placówce 30 czerwca 1998 roku. Wówczas to, na fali przemian strukturalnych w polskiej, państwowej służbie zdrowia Szpital stał się samodzielną placówką, mając najlepsze w regionie leszczyńskim wyniki finansowe.
Zarówno przed, jak i po zmianie systemu funkcjonowania nie wprowadzono do pracy Szpitala zasady tzw. subrejonizacji, oznaczającej przypisanie chorego z danego rejonu do określonego oddziału szpitalnego, jak to ma miejsce w większości placówek służby zdrowia. Implikacją tego faktu jest dowolność wyboru oddziału szpitalnego podczas kierowania pacjentów celem hospitalizacji.
Obecnie szpital funkcjonuje w oparciu o kontrakt z Narodowym Funduszem Zdrowia.
Poza główną, diagnostyczno-terapeutyczną działalnością, jesteśmy aktywni również w innych dziedzinach. Można tu wymienić:
- współpracę międzynarodową, o kilkuletniej już tradycji, z ośrodkami neuropsychiatrycznymi w Niemczech i Holandii,
- organizację Światowego Dnia Zdrowia Psychicznego ( 10. października ) - dla Regionu Wielkopolsko - Lubuskiego, który odbywa się regularnie od wielu lat na terenie szpitala. Inicjatywa ta zapoczątkowana została w 1993 roku Konferencją z Okazji 100-lecia Szpitala. Do tej pory wzięło w niej udział wielu wybitnych naukowców z dziedziny psychiatrii, neurologii, psychologii i socjologii. ( A. Araszkiewicz, A. Bilikiewicz, Cz. Czabała, S. Dąbrowski, A. Kiejna, J. Landowski, S. Leder, K. Obuchowski, St. Pużyński, A. Rajewski, J. Rybakowski, M. Rzewuska, H. Sęk, J. Wciórka, Z. Wożniak ),
- spotkania integracyjne dla pacjentów oraz osób związanych ze środowiskiem osób niepełnosprawnych psychicznie i ruchowo,
- w oparciu o zaplecze szpitala działają:Stowarzyszenie Pomocy w Rehabilitacji Niepełnosprawnych Psychicznie
i Ruchowo KLAUDIUSZ, - Polskie Towarzystwo Stwardnienia Rozsianego - Koło w Kościanie,
zajęcia dla studentów medycyny i psychologii oraz staże specjalizacyjne dla lekarzy
i psychologów, - kursy zawodowe, pod kątem Ustawy o Ochronie Zdrowia Psychicznego, dla:
- psychologów,
- pielęgniarek,
- pracowników socjalnych,
(do tej pory przeszkolono ok. 500 osób).